Όλοι μας έχουμε παρατηρήσει κατά καιρούς τους μικρούς «θησαυρούς» που ξεβράζονται στο ακρογιάλι. Οι καταιγίδες και η φουσκοθαλασσιά του χειμώνα μεσολαβούν για να γεμίσει η ακτογραμμή με δεκάδες όστρακα, εξάπτοντας την περιέργεια μικρών και μεγάλων. Η καταγραφή και η παρατήρηση των κοχυλιών κατά μήκος της ακτογραμμής ή αλλιώς “beachcombing”, αποτελεί μια τάση με ολοένα και περισσότερους θαυμαστές που απαρτίζουν μία από τις πιο οργανωμένες ομάδες παγκοσμίως με πληθώρα δραστηριοτήτων και εξορμήσεων σε παραλίες.
Οι συναθροίσεις κοχυλιών αποτελούν «δείκτη» βιοποικιλότητας.
Για τους περισσότερους, τα κοχύλια αποτελούν μικρά ενθύμια των καλοκαιρινών διακοπών, χωμένα ανάμεσα σε βαλίτσες ή στοιβαγμένα σε μία γυάλα. Ωστόσο, σύγχρονες μελέτες τονίζουν τον ζωτικό ρόλο που διαδραματίζουν τα κοχύλια στην μελέτη του θαλάσσιου περιβάλλοντος. Πρόσφατες επιστημονικές δημοσιεύσεις κάνουν χρήση των λεγόμενων «θανατοκοινωνιών» όπως ονομάζονται οι συναθροίσεις των κοχυλιών στην παραλία, για εξαγωγή συμπερασμάτων σχετικά με την οικολογική κατάσταση της ευρύτερης θαλάσσιας περιοχής. Σύμφωνα με τα ευρήματα των μελετών, η καταμέτρηση και η ταξινομική αναγνώριση των άδειων κοχυλιών αντικατοπτρίζει μια πλήρη εικόνα σχετικά με την βιοποικιλότητα και την υγεία των οικοσυστημάτων του βυθού της παρακείμενης παράκτιας ζώνης. Επίσης, καθότι τα κοχύλια συσσωρεύονται στον πυθμένα με την πάροδο του χρόνου, η μελέτη των θανατοκοινωνιών αυτών έχει την ικανότητα να εξομαλύνει την βραχυπρόθεσμη μεταβλητότητα που χαρακτηρίζει παράκτια οικοσυστήματα.
Τα παράκτια οικοσυστήματα της Κύπρου βρίσκονται αντιμέτωπα με μια πληθώρα περιβαλλοντικών πιέσεων ανθρωπογενούς προελεύσεως όπως εγκαταστάσεις υδατοκαλλιεργειών, τουρισμός, λιμάνια, μαρίνες, εργοστάσια αφαλάτωσης κ.α. Παρά το γεγονός ότι υπάρχει ευαισθητοποίηση της επιστημονικής κοινότητας σχετικά με την παρακολούθηση της υγείας του θαλάσσιου περιβάλλοντος, εντούτοις οι περισσότερες μελέτες λαμβάνουν χώρα μετά την έναρξη μιας περιβαλλοντικής πίεσης (ή ακόμα χειρότερα μετά το πέρας αυτής). Οι συναθροίσεις άδειων κοχυλιών αποτελούν μια καταγραφή στον χρόνο της οικολογικής κατάστασης και της βιοποικιλότητας πριν από οποιαδήποτε παρέμβαση προσδίδοντας κατά αυτόν τον τρόπο σημαντικές πληροφορίες για την δομή και λειτουργία του βυθού. Σε γειτονικές χώρες όπως το Ισραήλ οι θαλάσσιοι βιολόγοι μελέτησαν τις συναθροίσεις κοχυλιών για να εκμαιεύσουν πληροφορίες σχετικά με τις επιπτώσεις ενός αγωγού λυμάτων στον θαλάσσιο πυθμένα. Τα αποτελέσματα της μελέτης έδειξαν πως η υποβάθμιση του θαλάσσιου περιβάλλοντος αντικατοπτριζόταν στις συναθροίσεις των κοχυλιών.
Τα κοχύλια είναι η κοινή λέξη για τα όστρακα νεκρών οργανισμών που ονομάζονται «μαλάκια», μιας ομάδας με ιδιαίτερη οικολογική σημασία. Η ομάδα αυτή χαρακτηρίζεται από είδη με περιορισμένη δυνατότητα μετακίνησης επομένως αδυνατούν να αποφύγουν τυχόν δυσμενείς περιβαλλοντικές συνθήκες στο βυθό καθώς επίσης από είδη με διαφορετική ανεκτικότητα στην περιβαλλοντική διατάραξη. Επομένως, τα μαλάκια δρουν ως «αγγελιοφόροι» για πολλές περιβαλλοντικές πιέσεις όπως η κλιματική αλλαγή και η μελέτη τους αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της θαλάσσιας έρευνας. Στα θαλάσσια οικοσυστήματα της Κύπρου υπάρχουν είδη του βυθού που χαρακτηρίζονται ως «ευαίσθητα» και ως «ανθεκτικά» στην περιβαλλοντική διατάραξη και χρησιμοποιούνται κατά κόρον στην μελέτη περιβαλλοντικών επιπτώσεων. Η μεγάλη ποικιλότητα σε είδη που ζουν θαμμένα μέσα στην άμμο του βυθού ή προσκολλημένα σε σκληρές επιφάνειες όπως αποβάθρες και κυματοθραύστες δίνει την ευκαιρία για μια ολοκληρωμένη προσέγγιση στην μελέτη του θαλάσσιου περιβάλλοντος.
Τα θαλάσσια σαλιγκάρια της οικογένειας Naticidae χαρακτηρίζονται ως «ευαίσθητα» στην περιβαλλοντική διατάραξη.
Τα δίθυρα κοχύλια της οκογένειας Glycymerididae αποτελούν μια ακόμη ευαίσθητη ομάδα οργανισμών που ζουν στους βυθούς της Κύπρου.
Τα κοχύλια αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι της κοινωνίας με έντονη επιρροή στην τέχνη, την οικονομία, την θρησκεία, την ιστορία και φυσικά την επιστήμη. Με την βοήθεια του διαδικτύου και βιβλίων ταξινόμησης, η καταγραφή των άδειων κοχυλιών στα ρηχά νερά και στην ακτογραμμή αποτελεί μια όμορφη και παραγωγική ενασχόληση που φέρνει τον άνθρωπο κοντά στο θαλάσσιο περιβάλλον. Επομένως, την επόμενη φορά μετά το πέρας μιας κακοκαιρίας ή μιας θαλασσοταραχής επισκεφτείτε την παραλία των Φοινικούδων και ανακαλύψτε την ομορφιά του κυπριακού βυθού.
Η παραλία των Φοινικούδων αποτελεί τον ιδανικό τόπο για καταγραφή και παρατήρηση άδειων κοχυλιών.
Ο Δρ. Μάνος Μωραΐτης είναι Θαλάσσιος Βιολόγος, ερευνητής στο Κυπριακό Ινστιτούτο για τη Θάλασσα και τη Ναυτιλία [CMMI].
